Pielęgnacja skóry

Skóra

Skóra jest największym narządem ludzkiego ciała. Stanowi zewnętrzną powłokę ciała oddzielającą organizm od środowiska zewnętrznego. U dorosłej osoby jej powierzchnia stanowi około 1,8-2 m2, masa to 15-20% masy całego ciała waży 3 kg i ma 0,5-5 mm grubości. W jej budowie anatomicznej wyróżnia się trzy warstwy: naskórek, skórę właściwą oraz tkankę podskórną.

Budowa skóry

Naskórek

Jest najbardziej zewnętrzną, beznaczyniową warstwą skóry. Jego grubość wynosi średnio 0,1 mm i jest zróżnicowana w zależności od obszaru skóry (np. na podeszwach stóp lub powierzchni dłoniowej rąk grubość naskórka dochodzi do 1,2-1,4 mm). Składa się z 3 odrębnych populacji komórek:

1. Keratynocyty - komórki entodermalne tworzące 5-6 warstw:
- podstawna - najniżej położona warstwa rozrodcza, bierze udział w odnowie naskórka,
- kolczysta - kilka rzędów wielobocznych komórek, posiadają specyficzne połączenia międzykomórkowe (desmosomy) oraz przestrzenie wypełnione płynem tkankowym o roli odżywczej w pozbawionym naczyń naskórku,
- ziarnista - zawiera silnie zasadochłonne ziarnistości keratohialiny, będące bezpośrednim produktem w procesie rogowacenia; pełni ponadto rolę filtra nieprzepuszczalnego dla promieni UV,
- jasna - występuje jedynie na dłoniach i podeszwach, gdzie jest gruby naskórek,
- rogowa - zawiera bezjądrzaste komórki wypełnione keratyną (korneocyty); pełni rolę ochronną,
- złuszczająca się - ulega stałemu i niewidocznemu gołym okiem złuszczaniu; Czas odnowy naskórka (przejście od warstwy podstawnej do rogowej) u zdrowych osób wynosi 26-28 dni.
2. Melanocyty - stanowią 6-10% wszystkich komórek warstwy podstawnej naskórka, są odpowiedzialne za syntezę barwnika skóry - melaniny i jej transport do sąsiednich komórek,
3. komórki Langerhansa - wchodzą w skład układu immunologicznego skóry,
4. komórki Merkela - o nieznanej do tej pory roli;

Skóra właściwa

Stanowi warstwę pochodzenia mezodermalnego, zbudowaną z włókien kolagenowych o falistym, różnokierunkowym przebiegu, z włókien sprężystych oplatających pęczki włókien kolagenowych i przydatki skóry, z włókien retikulinowych obecnych na granicy skórno-naskórkowej i wokół przydatków skóry oraz z bezpostaciowej substancji podstawowej, której głównymi składnikami są glikozaminoglikany i proteoglikany.
Skórę właściwą dzieli się na dwie warstwy:

1. brodawkową - leży tuż pod naskórkiem
2. siateczkową - zawiera grube włókna kolagenowe;

Grubość skóry właściwej zależy od obszaru skóry. Najcieńsza jest ona w obrębie powiek, gdzie osiąga maksymalnie 0,5-0,6 mm, a najgrubsza na plecach, podeszwach i dłoniach - około 3-3,5 mm.

Tkanka podskórna

Zbudowana jest przede wszystkim z komórek tłuszczowych różnej wielkości zgrupowanych w tzw. zraziki tłuszczu. Ponadto znajdują się tu naczynia krwionośne i chłonne oraz włókna nerwowe. Pełni funkcje podporowe i chroni przed urazami mechanicznymi. Stanowi jednocześnie magazyn energetyczny organizmu. Tkanka podskórna ma różną grubość w poszczególnych okolicach ciała, a w niektórych nie występuje w ogóle np. na powiekach.

Przydatki skórne

Włosy

Pokrywają niemal całą powierzchnię skóry. Włosy znajdujące się na głowie, brodzie, w dołach pachowych i na wzgórku łonowym określane są jako długie (terminalne). Większość powierzchni skóry pokrywa meszek włosowy. Inne są również włosy aparatu ochronnego oczu (brwi, rzęsy). Ocenia się, że na skórze głowy znajduje się ok. 100-120 tysięcy mieszków włosowych, a na całej powierzchni ciała jest ich nawet do 5 milionów.

Budowa włosa

Włos zbudowany jest z: korzenia, łodygi i końca włosa (jedynie na włosach niestrzyżonych). Na przekroju poprzecznym (zaczynając od środka) wyróżnia się rdzeń, korę, pochewki i mieszek włosowy, W mieszkach włosowych występują 3 kolejne okresy, zwane cyklem włosowym i odpowiadają: wzrostowi włosa (anagen), inwolucji (katagen) i okresowi spoczynkowemu (telogen). Czas trwania tych okresów na głowie człowieka wynosi odpowiednio: 4 lata, 2 tygodnie, 2-4 miesięcy;

Paznokcie

Paznokieć (unguis) jest zrogowaciałą, giętką blaszką, która pokrywa powierzchnię grzbietową większej części dalszych paliczków palców ręki i stopy. Podobnie jak włosy, paznokcie są wytworem zrogowacenia naskórka. Paznokieć wytwarzany jest przez macierz paznokcia, rosnąc posuwa się do przodu po łożysku paznokcia, z trzech stron otoczony jest przez wały paznokciowe.

Budowa paznokcia

Od strony opuszki palca na dolną powierzchnię płytki przechodzi naskórkowy obrąbek podpaznokciowy, a od strony wałów na górną powierzchnię płytki paznokciowej - obrąbek naskórkowy (w języku potocznym są to tzw. "skórki").

Funkcje paznokci:

• chronią opuszki palców przed urazami,

• zwiększają zdolności manipulacyjne dłoni, szczególnie w przypadku chwytania drobnych przedmiotów,

• umożliwiają precyzyjniejsze ruchy palców,

• zwiększają wrażliwość dotykową palców,

• służą celom diagnostycznym w przypadku chorób układowych tkanki łącznej i skóry;

Gruczoły łojowe

Występują na całej powierzchni skóry z wyjątkiem dłoni i stóp. W zdecydowanej większości związane z mieszkiem włosowym, gdzie znajduje się ich ujście (jedynie 10% ma ujście na powierzchni skóry: okolice czerwieni wargowej, powieki górne, wargi sromowe, wewnętrzna powierzchnia napletka, okolica odbytu).

Gruczoły potowe

a) Ekrynowe - ich ujścia znajdują się bezpośrednio na powierzchni skóry. Występują na całym ciele, najwięcej jest ich na dłoniach, stopach i głowie. Funkcjonują od urodzenia, podlegają kontroli psychologicznej i termalnej;
b) Apokrynowe - ich ujścia znajdują się bezpośrednio na powierzchni skóry lub mają związek z mieszkiem włosowym. Występują jedynie w pewnych okolicach skóry (doły pachowe i pachwinowe, brodawki sutkowe, pępek, wzgórek łonowy, krocze, odbyt, narządy płciowe zewnętrzne). Czynność podejmuję w okresie dojrzewania płciowego.

Błony śluzowe

Błona śluzowa jest to warstwa wyścielająca wewnętrzne przewody organizmu (drogi oddechowe, przewód pokarmowy, drogi moczowe, rozrodcze). Jej powierzchnia jest zawsze wilgotna (nawilża ja wydzielina małych gruczołów obecnych w ścianie przewodu lub niekiedy płynna zawartość przewodu). 

Każda błona śluzowa składa się z: 
(1) pokrywającego ją nabłonka,
(2) leżącej pod nim blaszki właściwej zbudowanej z tkanki łącznej (zazwyczaj wiotkiej). 

Pod blaszką właściwą znajduje się przeważnie (nie zawsze) również łącznotkankowa błona podśluzowa, umożliwiająca ograniczoną przesuwalność błony śluzowej względem podłoża Blaszka właściwa i błona podśluzowa zawierają naczynia krwionośne, włókna nerwowe, zazwyczaj także małe gruczoły wydzielające na powierzchnię błony śluzowej.

Większość wewnętrznych przewodów organizmu posiada ścianę o podobnym układzie warstw – idąc od światła są to: błona śluzowa, błona podśluzowa (nie zawsze), warstwa mięśni gładkich i zewnętrzna warstwa łącznotkankowa (włóknista).

Funkcje ochronne i obronne śluzówek nie wynikają jedynie z ich fizycznej wytrzymałości, ale zależą także od odporności czynnej. Powszechnym zjawiskiem w śluzówkach jest tkanka limfatyczna rozproszona i skupiona w grudkach chłonnych zwana ogólnie tkanką limfatyczną związaną ze śluzówkami - MALT (mucosa-associated lymphoid tissue). Szczególną cechą tej tkanki jest wytworzenie i podtrzymywanie tak lokalnej odporności, jak i lokalnej tolerancji na antygeny środowiska zewnętrznego występujące na tej śluzówce, ale wymagające zwalczania w innych częściach organizmu.

Błona śluzowa jamy ustnej

Pokrywa ją błona śluzowa wyścielona nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, przeważnie nierogowaciejącym (rogowacenie na podniebieniu twardym, dziąsłach i grzbietowej powierzchni języka). W błonie podśluzowej znajdują się niewielkie gruczoły surowicze, śluzowe i mieszane (gr. wargowe, policzkowe, podniebienne, językowe).

Unaczynienie skóry

Skóra jest obficie unaczyniona. Można tu wyróżnić 2 sploty naczyniowe:

- głęboki splot tętniczy umiejscowiony na granicy skóry właściwej i tkanki podskórnej,
- powierzchowny splot tętniczy (podbrodawkowy) - rozgałęzienia tego splotu tworzą obfitą sieć naczyń włosowatych w brodawkach skóry;

Analogiczny układ ma unaczynienie żylne i chłonne, przy czym krążenie chłonne odgrywa bardzo istotną rolę odżywczą w beznaczyniowym naskórku.

Unerwienie skóry

Najbogatsze unerwienie skóry z najliczniejszymi włóknami i zakończeniami nerwowymi występuje na dłoniach, twarzy i w obrębie narządów płciowych. W skórze właściwej znajdują się wolne zakończenia nerwowe, które niejednokrotnie dochodzą do naskórka. Odpowiadają one za czucie bólu i temperatury. Poza tym w skórze właściwej zlokalizowane są wyspecjalizowane upostaciowane zakończenia nerwowe: ciałka Vatera i Paciniego, odbierające czucie ucisku i wibracji oraz ciałka Meissnera odpowiedzialne za czucie dotyku.

Funkcje skóry

1. Chroni cały organizm przed:
- wnikaniem do jego wnętrza bakterii, wirusów, różnych substancji chemicznych,
- skutkami działania czynników fizycznych,
- nadmierną utratą wody,
- przegrzaniem,
- wychłodzeniem;
2. Pozwala na bardzo precyzyjne czucie dotyku, bólu, temperatury,
3. Jest miejscem syntezy witaminy D,
4. Narząd immunologiczny
5. Zadbana skóra jest ozdobą, zaniedbana - „przyspiesza” czas;

Cechy zdrowej skóry

• gładka - z prawidłową warstwą powierzchniową (rogową),

• sprężysta - z prawidłowym układem włókien kolagenowych i elastycznych,

• równomiernie zabarwiona - z właściwą funkcją komórek produkujących barwnik (melanocytów),

• napięta - dobrze nawodniona, ze zdrowymi komórkami i właściwym składem ich otoczenia,

• wolna od uszkodzeń związanych z nieprawidłową pielęgnacją czy złym wpływem środowiska,

• dobrze toleruje zmiany temperatury, wilgotności powietrza,

• prawidłowo reaguje na większość produktów pielęgnacyjnych;