Czerniak złośliwy

Czerniak złośliwy (melanoma malignum)

Czerniak jest nowotworem rozwijającym się z komórek barwnikowych naskórka. Może rozwijać się de novo (od początku z pojedynczej komórki barwnikowej), na podłożu zmian dysplastycznych skóry lub znamion. Może występować na całej skórze i we wszystkich innych narządach. Jest on nowotworem potencjalnie śmiertelnym, gdyż charakteryzuje się dużą skłonnością do odległych przerzutów. Szanse przeżycia zależą bezpośrednio od wczesnego rozpoznania nowotworu: płytko naciekająca zmiana ograniczona tylko do naskórka i powierzchownych warstw skóry nie niesie dużego zagrożenia. Nie znaczy to jednak że można ją zlekceważyć. 

Leczeniem jest głównie chirurgiczne wycięcie zmian z marginesem 1-2 cm zdrowej skóry.

Ryzyko zachorowania
Na podstawie badań lekarze wyszczególnili pewne typy zachowań oraz cech wrodzonych i nabytych sprzyjających rozwojowi czerniaka.

Czynniki ryzyka:

- intensywne opalanie powodujące oparzenia słoneczne z powstawaniem pęcherzy
- zespół znamion dysplastycznych (wrodzona choroba charakteryzująca się występowaniem dużej ilości znamion atypowych na skórze, >50)
- leczenie immunosupresyjne
- częste korzystanie z solarium
- rodzinne występowanie (gł. czerniak u krewnego I stopnia)
- migracja ludzi rasy białej w kierunku równika
- praca na otwartej przestrzeni (szczególnie przed 20 r.ż.)

Grupy ryzyka

• osoby o jasnej karnacji z niebieskimi oczami i blond lub rudymi włosami, licznymi piegami

• skłonność do oparzeń słonecznych

• osoby z czerniakiem lub innym nowotworem skóry w wywiadzie

Wystąpienie kilku czynników na raz zwiększa ryzyko rozwoju czerniaka, chociaż może on rozwinąć się u każdego.

Ocena znamion 

Czerniak może rozwijać się na podłożu znamion barwnikowych, których mamy dużo na skórze. Tylko badanie histopatologiczne jednoznacznie pozwala odróżnić zwykłe niegroźne znamię od czerniaka. Lekarz stosując pewne kryteria i oglądając podejrzaną zmianę może wstępnie zadecydować o dalszym postępowaniu.

Oto te kryteria:

A (asymetria) – asymetria zmiany
B (brzegi) - nieregularność brzegów
C (color) - zróżnicowanie koloru od czerni do jasnego brązu
D (duży rozmiar) – rozmiar powyżej 6 mm.

Należy ponadto zwrócić uwagę na wyniosłość zmiany ponad skórę oraz szybkość wzrostu. Te kryteria dotyczą podstawowej odmiany czerniaka. Niestety może przybierać on różne inne formy i „upodabniać się” do innych zmian – brodawki łojotokowej, piegów itp. 
Każda zmiana, która budzi nasze wątpliwości powinna być zbadana przez lekarza.

Co powinno zwrócić naszą uwagę?

• pojawienie się znamienia szybko rosnącego o cechach wyraźnie go odróżniających od pozostałych zmian

• nieregularny i asymetryczny kształt

• zmiany koloru, nierównomierne rozłożenie barwnika

• wielkość powyżej 0,5 cm

• niewielkie nacieczenie podstawy, obwódka zapalna

• świąd

• krwawienie pojawiające się bez uprzedniego urazu
  

Profilaktyka i zapobieganie - autobadanie

Rutynowe samobadanie pozwala łatwo wychwycić obecność podejrzanych zmian na skórze, pojawienie się zmian w ich strukturze lub powiększanie się. Badanie powinno być przeprowadzone dokładnie, 3 – 4 razy w roku. Zaleca się zwrócenie szczególnej uwagi na skórę:

• twarzy ( również uszu!)

• skóry owłosionej głowy

• rąk łącznie z paznokciami

• łokci, ramion i pach

• szyi

• klatki piersiowej i brzucha

• pleców, karku i pośladków

• stóp, zwłaszcza podeszew 

Jeśli stwierdzi się zamianę odpowiadającą opisanym powyżej kryteriom lub pojawienie się zmian w wyglądzie znamion już istniejących należy zwrócić się o pomoc do lekarza - zachowania prozdrowotne

Wiele czynników sprzyjających rozwojowi czerniaka jest niemożliwych do modyfikowania (kolor włosów, obecność znamion i piegów). Modyfikacja innych jest trudna (miejsce i sposób wykonywanej pracy, miejsce zamieszkania). Natomiast czynnikiem, który możemy łatwo kontrolować jest intensywność ekspozycji na światło słoneczne. Stosowanie kremów z filtrem UV, ubrań ochronnych, zmniejszenie intensywności i czasu opalania w znacznym stopniu zmniejsza ryzyko powstania czerniaka.

Leczenia czerniaka skóry

Podstawowym leczeniem, którego wykazano jednoznaczną skuteczność jest chirurgiczne wycięcie czerniaka. W przypadku podejrzenia czerniaka należy wykonać wycięcie z przynajmniej 5 mm marginesem skóry zdrowej, w zależności od umiejscowienia. Wykrycie czerniaka naciekającego skórę wymaga marginesu sięgającego przynajmniej 1cm. Zmiana usunięta przez dermatologa przekazywana jest do badania histopatologicznego. Stopień zaawansowania czerniaka podawany jest na podstawie oceny głębokości naciekania skóry w 5-stopniowej skali Clarka (zajęcie poszczególnych warstw naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej) i/lub 4-stopniowej skali Breslowa (grubość tkanki w mm). Pacjent z rozpoznanym czerniakiem zawsze kierowany jest do dalszego leczenia do onkologów. Diagnostykę poszerza się wtedy o biopsję z badaniem histopatologicznym z wyciętego węzła „wartownika”. Jest to pierwszy węzeł chłonny na drodze naczyń chłonnych biegnących od czerniaka. Brak przerzutów w badanym węźle wartowniczym powinien wykluczyć obecność przerzutów w innych węzłach i narządach. W przypadku stwierdzenia przerzutów do węzła wartowniczego konieczne jest wycięcie wszystkich regionalnych węzłów chłonnych. Jeśli regionalne węzły są powiększone niezbędne jest ich usunięcie bez wcześniejszej próby lokalizacji węzła wartowniczego. Ponadto w diagnostyce zaawansowania czerniaka wykorzystuje się USG 20 Hz, tomografię cyfrową, rezonans magnetyczny.
W przypadku zmian zaawansowanych oraz istnienia przerzutów stosuje się leczenie uzupełniające: radioterapię, chemioterapię, immunoterapię i immunochemioterapię. Próbuje się także stosować szczepionki „czerniakowe”.

Szanse przeżycia zależą od wczesnego wykrycia nowotworu. Czerniak, który nie nacieka w głąb skóry, nie powoduje dużego zagrożenia życia. Jeśli niepokoi cię zmiana na skórze, zgłoś się do lekarza !!!